Μπορεί η ανάπτυξη της τεχνητής ευφύιας να γίνει χωρίς ευρεία δημόσια δημοκρατική συζήτηση;

 Του Σταμάτη Στεφανάκου

-          Η τεχνολογική εξέλιξη και οι επιπτώσεις.

Υπάρχουν τεχνολογικές προκλήσεις στην ανθρώπινη ιστορία, ικανές να μετασχηματίσουν την κοινωνία, το ανθρώπινο είδος και να προσδώσουν στην στιγμή που συμβαίνουν, ένα σαφές πρόσημο στον πολιτισμό μας. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε πολλές περιπτώσεις στην ιστορία του είδους μας.

Η έναρξη της γεωργίας, η βιομηχανική επανάσταση, η ευρεία χρήση του ηλεκτρισμού, τα σήματα μορς,  οι μηχανές εσωτερικής καύσης, ο ασύρματος, η έναρξη της πυρηνικής εποχής,  η εποχή του διαστήματος, η τηλεόραση, η πληροφορική, είναι μερικά μόνο παραδείγματα τεχνολογικών επιτυχιών που επηρέασαν τον πολιτισμό μας.

Κάθε ένα επιστημονικό και τεχνολογικό επίτευγμα, αποτέλεσε σημείο αναφοράς και έναρξης εξελίξεων και μετασχηματισμού. Τα σημεία αυτά,  θεμελίωσαν  κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές- καλλιτεχνικές εξελίξεις, ακόμα και φιλοσοφικές αναζητήσεις.

Σήμερα έχει σειρά η έναρξη της εποχής,  της τεχνητής ευφυΐας.  Αν και είμαστε σε πολύ αρχικό και πρώιμο στάδιο, κατά βάση έχουμε μεγάλα γλωσσικά μοντέλα διαθέσιμα, είναι θέμα χρόνου να φέρουμε σε λειτουργία μια πραγματική τεχνητή ευφυΐα σε λειτουργία.

Υπήρξε αιφνιδιασμός με την διάθεση των μεγάλων γλωσσικών μοντέλων, η έναρξη εποχής της τεχνητής ευφυίας, θα είναι ένα εξαιρετικά ισχυρό σημείο αναφοράς. Για πρώτη φορά στην ιστορία του είδους μας, θα έχουμε μια ακόμα νοήμων «ύπαρξη» στον πλανήτη.

Είναι ένα τεράστιο  τεχνολογικό βήμα που ήδη έχει ανοίξει  συζητήσεις και προβληματισμούς. Και έχει ξεκινήσει εδώ και πολύ καιρό καθώς  ένα από τα πολλά θέματα είναι ότι για να εξελιχθούν τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα χρειάστηκαν να αποκτήσουν ανεμπόδιστη πρόσβαση σε όλη την διαθέσιμη ανθρώπινη γνώση. Η συνέχιση της εξέλιξης τους, προϋποθέτει την συνεχή χρήση, αλληλεπίδραση και παρέμβαση των καθημερινών χρηστών.

Κάθε ερώτηση, κάθε κείμενο, κάθε αλληλεπίδραση, κάθε εικόνα που δημιουργείται οδηγεί ένα βήμα πιο κοντά στην τεχνητή ευφυία.

Αυτό που μόλις περιέγραψα, έχει θέσει ερωτήματα, ηθικά, πνευματικών δικαιωμάτων ακόμα και κατά πόσο εύκολα μπορεί να παραποιηθεί η αλήθεια και γεγονότα. Δεν είναι λοιπόν μια εύκολη διαδικασία. Δεν είναι μια διαδικασία χωρίς επιπτώσεις και χωρίς σοβαρά ερωτήματα.

-          Τα μεγάλα ερωτήματα

Υπάρχουν θέματα τεχνοηθικής και βιοηθικής που στην πορεία έρχονται στην επιφάνεια. Η ταχύτητα των εξελίξεων και των  επιρροών σε όλο τον πολιτισμό μας, είναι πρωτόγνωρη, και αυτό καθορίζει και την βαρύτητα των θεμάτων που τίθενται.

Ερωτήματα , όπως θα περιορίσουμε την ανάπτυξη της τεχνητής ευφυίας; Θα θέσουμε υπό αυστηρό έλεγχο το πως θα «συμπεριφέρεται»; Θα έχουμε μηχανισμό τερματισμού αν γίνει «επικίνδυνη»; Θα της διδάξουμε την διαφορά μεταξύ καλού και κακού ή θα  τις δώσουμε περιορισμούς με ανθρωποκεντρικό προσανατολισμό;

Τι θα συμβεί άραγε αν έχει αυτογνωσία; Φαντασία; Συναισθήματα; Θα μεγαλώσουμε μια απειλή ή ένα μονοπάτι για το μέλλον;

Θα προστατέψουμε την μοναδικότητα του ανθρώπινου πνεύματος; Θα είναι το εφαλτήριο για νέες τεχνολογίες και την καθολική βελτίωση ποιότητας ζωής ή αντίθετα θα κατηφορίσουμε προς την παρακμή; Ή θα χρησιμοποιηθεί μόνο για κέρδος με όποιο κόστος;

Ακόμα ένα θέμα που έχει εμφανιστεί, είναι η διαχείριση των πόρων που χρησιμοποιούνται. Η ανάπτυξη της τεχνητής ευφυίας απαιτεί, εξοπλισμό, ενέργεια και εκπαιδευμένο προσωπικό. Που σημαίνει ότι απορροφάει πόρους από άλλα πεδία έρευνας και επιστημονικής εξέλιξης. Υπάρχει έντονος σκεπτικισμός για το πως με τι κριτήρια, έχει γίνει η δρομολόγηση των πόρων.

Με δυο λόγια: υπάρχουν δικλείδες ασφαλείας;

Αυτές οι ερωτήσεις δεν έχουν εύκολες απαντήσεις. Βασικά δεν έχουν καν μοναδική απάντηση, ίσως ούτε καν λάθος ή σωστή απάντηση. Με ποιο τρόπο θα ήταν δυνατόν να οριστούν κριτήρια; Πλέουμε σε νέες θάλασσες, χωρίς χάρτες και ίσως και χωρίς πυξίδα και ο κίνδυνος να  βρεθούμε αντιμέτωποι με ξέρες ή σε επικίνδυνα νερά είναι πάντα μια πραγματικότητα.

Σε αυτό το στάδιο είναι που θα πρέπει να συζητηθεί πολύ σοβαρά η δημιουργία ενός πλαισίου που θα αποσαφηνίζει την σχέση μας ως ανθρωπότητα με την τεχνολογία που δημιουργήσαμε, ως κοινωνίες, ως άτομα, ως πολιτισμός.  Το πλαίσιο αυτό, δεν μπορεί να είναι γέννημα μόνο  εξειδικευμένων τεχνικών και ειδικών.

Απαιτείται να έχει στηριχθεί, να συζητηθεί και να ορισθεί μέσα από ευρύ διάλογο από την κοινωνία, και να είναι μέρος της πολιτικής διαχείρισης. Το πλαίσιο αυτό, χρειάζεται να  είναι κοινό κτήμα όλων μας, καθώς η πρόκληση που θα αντιμετωπίσουμε αφορά όλη την ανθρωπότητα.

Προς το παρόν πάντως, δεν έχει γίνει σε διεθνές επίπεδο μια συλλογική προσπάθεια να οριστεί. Προς το παρόν, - και αυτό είναι ανησυχητικό- δεν υπάρχει ρυθμιστική αρχή  ή αρχές που να επιβλέπουν την δημιουργία, εξέλιξη και της τεχνητής ευφυίας. Αυτό που υπάρχει είναι μια εντελώς ανησυχητική παράδοση της ευθύνης στις καλές προθέσεις του ιδιωτικού τομέα.

Ακόμα και η μη κερδοσκοπική εταιρία που αρχικά είχε ξεκινήσει την  ανάπτυξη, έχει τεθεί επί της ουσίας κάτω από ιδιωτικά συμφέροντα μεγάλων εταιριών λογισμικού και υπηρεσιών.

 Και παρά τις προειδοποιήσεις ειδικών στο πεδίο, παρά τις εύλογες ανησυχίες οργανισμών ακόμα και πολιτών δεν έχει ανοίξει η συζήτηση.

-          Οπότε τι κάνουμε;

Αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα. Χρησιμοποιούμε τα μεγάλα γλωσσικά μοντέλα και την τεχνητή ευφυία αύριο;  Προσπαθούμε να το ανοίξουμε σε όλους να έχουν την δυνατότητα να εγκαταστήσουν το δικό τους;  Ή  μήπως τελικά πρέπει να απαιτήσουμε την δημιουργία του πλαισίου που αναφέρουμε προηγουμένως;

Δεν υπάρχουν εύκολοι δρόμοι. Το οικονομικό μοντέλο που  έχει δώσει τερατώδεις διαστάσεις στις εταιρίες που αναπτύσσουν την τεχνητή ευφυία, το ίδιο ακριβώς μοντέλο μπορεί να είναι το πρόβλημα πίσω από την έλλειψη περιορισμών. Και μπορεί να υπάρχει μια μερίδα κόσμου που δεν θέλει να θέσει σε κίνδυνο την ανθρωπότητα από κατά κάποιο τρόπο ανεξέλεγκτη ανάπτυξη της συγκεκριμένης τεχνολογίας, από την άλλη όμως υπάρχει ο αντίλογος ότι η υπερβολική χρήση περιορισμών μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμούς που να επηρεάσουν την επίλυση προβλημάτων πχ στην ιατρική ή στην πρόβλεψη καιρού.

Με δυο λόγια, χρειάζεται μια πολιτική απάντηση, ένα θεσμικό πλαίσιο καθορισμένο από πολιτικές αποφάσεις με ευρεία κοινωνική συναίνεση για το πως θα αποσαφηνίσουμε όρια. Και αυτό μπορεί να σημαίνει περιορισμούς λογικούς ή υπερβολικούς.

Καταλήγουμε δηλαδή σε ένα ερώτημα Δημοκρατίας, ένα ερώτημα που η απάντηση του έχει θεσμικές προεκτάσεις, θέτει συνέπειες.  Χρειάζονται οι πολίτες να συμμετέχουν στις αποφάσεις και για την ακρίβεια να προηγούνται των ιδιωτικών κεφαλαίων και εταιριών.  

Το τί γίνεται όμως στην πράξη πρέπει να μας προβληματίσει. Και για πρώτη φόρα, ίσως θα πρέπει να μας ενοχλήσει σε διεθνές επίπεδο. Γιατί οι πολίτες θα ζήσουν, πολιτικές, κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές που θα έχει αυτό το τεχνολογικό ορόσημο,  δεν θα έχουν προηγούμενο.

Και οι πολίτες, οι άνθρωποι, ούτε έχουν σωστά ενημερωθεί ούτε έχουν ερωτηθεί. Αυτό πρέπει να αλλάξει άμεσα.